• Oflag II D

        • Oflag II D Gross Born był niemieckim obozem jenieckim dla oficerów. Został on utworzony 1 czerwca 1940 r. na terenach dzisiejszego Kłomina, gdzie od września 1939 r. istniał obóz przejściowy dla jeńców wojennych Dulag, przekształcony w listopadzie w obóz dla jenców szeregowych w Stalag.

          Początkowo w obozie przebywali tylko francuscy jency wojenni. W lutym 1941 r. było tam 3166 oficerów i 565 ordynansów. W październiku 1941 r. przywieziono do obozu 26 000 jeńców radzieckich, z których w lutym pozostało tylko 8 000, gdyż znaczna ich część zmarła śmiercią głodową. W połowie 1942 r. Francuzi zostali z obozu wywiezieni, a zamiast nich osadzono Polaków, których 1 czerwca 1942 r. było 2818 (2544 oficerów i 274 ordynansów).

          Liczba polskich jeńców znacznie wzrosła w latach 1944-1945 (do ok. 8 000), gdyż wówczas przeniesiono do obozu ok. 2500 oficerów z likwidowanego obozu w Neubrandenburgu i do obozu trafiła - po upadku powstania warszawskiego - znaczną część powstańców. Na początku 1945 r. Niemcy rozpoczęli likwidacje obozu i jeńców ewakuowano na zachód do Sandbostel. Trasa przemarszu wyniosła ponad 700km.

          Mimo trudności i niebezpieczeństw życia obozowego żołnierze starali się organizować czas i w jakikolwiek sposób służyć Polsce. W obozie działała organizacja konspiracyjna Odra, na czele, której stał płk Witold Dzierzykraj-Morawski, pełniący jednocześnie funkcje starszego obozu. Wychodziły też podziemne pisma: Zadrucie, Znaki, Alkaloidy. Jeńcy organizowali zajęcia kulturalne, oświatowe i sportowe.


          W obozie była biblioteka, licząca ok. 22 tyś. książek. Leon Kakol - nauczyciel, wychowawca wielu pokoleń młodzieży prowadził zajęcia dla żołnierzy m. in. Z historii Polski. Ukończył w Oflagu wyższe studia pedagogiczno-społeczne pod kierunkiem prof. Stanisława Kwiatkowskiego, które po wojnie w 1947 r. pozytywnie zweryfikowano w Warszawie. Zygmunt Weiss - lekkoatleta, dwukrotny olimpijczyk, dziennikarz sportowy redagował obozowy Przeglad Sportowy. Przez okres pobytu wydał go ponad 1500 numerów. Była to gazeta codzienna, opisująca głównie sprawy obozu. Na jej łamach Zygmunt Weiss na bieżąco komentował rozgrywki obozowej ligi piłkarskiej. Szczególną jego inicjatywą było zorganizowanie Igrzysk olimpijskich, które odbyły się w Oflagu w 1944 r. Startowało w nich 464 zawodników w kilkunastu konkurencjach lekkoatletycznych. Niemcy zabronili jedynie rzutu oszczepem, strzelania z luku i skoku o tyczce. Wcześniej ogłoszono konkurs plastyczny, zorganizowano wystawę o tematyce olimpijskiej. Defilada odbyła się przed najstarszym stopniem gen. Ludwikiem Kmicicem-Skrzyńskim. Zwycieżcom wręczano medale, wybite przez poczte obozową, która ponadto przez cały okres istnienia obozu wyprodukowała ok. 120 tyś. znaczków.

          W obozie przebywali także ludzie polityki, nauki i literatury, chociażby Leon Kruczkowski - pisarz i dramaturg, Stanislaw Ryszard Dobrowolski - pisarz, poeta, członek grupy poetyckiej Kwadryga, Tadeusz Brodniewicz - wybitny prawnik i adwokat, Adam Rapacki - późniejszy minister spraw zagranicznych w rzadzie Władyslawa Gomulki, wreszcie prof. Aleksander Gieysztor - historyk, uważany za jednego z najwybitniejszych polskich naukowców II połowy XX w.

          Działalność osadzonych w obozie oficerów jest przykładem tego, jak będąc w niewoli żyć, by nie zatracić człowieczeństwa.

          Życie obozowe jeńców Oflagu II D

          życie obozowe